Blizna nie cieszy się zwykle ciepłym przyjęciem swoich właścicieli. Uważamy ją za szpetne zniekształcenie i często mamy awersję do własnych blizn. W przebiegu całego życia narażenie jesteśmy na ich powstawanie w wyniku zabiegów chirurgicznych, urazów, oparzeń, itp. Często są one niewidoczne, schowane pod ubraniem. Niosą one jednak zawsze istotną z punktu widzenia fizjoterapeuty historię.
Czym jest blizna?
Blizna powstająca w procesie gojenia to inaczej tkanka łączna, która zastępuje tkankę uszkodzoną przez, chorobę lub skalpel chirurga. Powstaje w miejscu zranienia czy innego uszkodzenia skóry. Powstająca w wyniku naprawy blizna nie ma prawidłowej budowy skóry ani naskórka. Skóra właściwa nie odzyskuje swych histologicznych warstw, normalnej substancji zewnątrzkomórkowej i mechanicznej odporności. Naskórek nie odzyskuje swoich przydatków, jak mieszki włosowe i gruczoły.
Blizny mogą być doskonale płaskie i gładkie (np. po w pełni udanej operacji chirurgicznej), ale zwykle są zapadnięte (blizny atroficzne) lub uniesione (blizny hipertroficzne). Gojenie, prowadzące do powstawania blizn, zrostów i przykurczy jest z tego punktu widzenia procesem niedoskonałym, którego skutki wymagają leczenia. Przebieg gojenia ran dzieli się na trzy okresy:
- oczyszczania rany,
- odbudowy,
- kształtowania się blizny.
Co wpływa na wygląd blizny?
Mimo, że proces biologicznej naprawy jest jednym z podstawowych mechanizmów przetrwania, to nie zawsze się on w pełni udaje. Poza tym na wygląd, kształt i jakość blizny składa się wiele czynników:
- rodzaju uszkodzenia (zranienie, oparzenie, operacja, itp.),
- okolicy ciała, które uległa urazowi,
- czasu trwania gojenia,
- wielkości uszkodzenia – im większe zniszczenie tkanki, tym mniej udana będzie regeneracja, szczególnie gdy w tym samym czasie destrukcji ulegają tkanki różnego typu,
- indywidualnej skłonności do nadmiernego bliznowacenia.
Najmniej widoczne są blizny w kształcie linii, powstałe po cięciu nożem, ukryte wzdłuż naturalnych bruzd i fałdów skórnych. Tak wyglądają blizny, których przebieg został zaplanowany przez chirurga. Najbardziej szpecące są blizny płaszczyznowe, o nierównej powierzchni i zabarwieniu, niekiedy powodujące napięcia i przykurcze, np. po oparzeniach zmiażdżeniach i innych ciężkich urazach.
Wprawdzie wygląd jest sprawą drugorzędną, to nie oznacza to, że nie warto z nią pracować. Blizna jest jak góra lodowa. To co widzimy jest tylko niewielką jej częścią. Cała reszta znajduje się pod powierzchnią.
Jak długo trwa przebudowa blizny?
Każdy jest inny i leczy się w innym tempie. Zasadniczo całkowite przemodelowanie uszkodzonej tkanki trwa około sześciu tygodni. Zależne jest to jednak od obszaru ciała i głębokości urazu.
Co powoduje blizna?
Formowanie się blizn nie jest selektywne. Tworzą się one w miejscu, w którym doszło do zniszczenia tkanek, zaś proces naprawczy spaja i obejmuje każdy typ uszkodzonej tkanki w jedną i tę samą bliznę. Tyczy to wszystkich typów tkanek: skóry, mięśni, ścięgien, kości. Tracą one swoją indywidualną ruchomość niezależną względem pozostałych tkanek. Z punktu widzenia fizjoterapeuty jest to jedna największych negatywnych konsekwencji powstania blizny.
Tkanka blizny w wyniku procesu gojenia i tworzenia się nowych włókien może „skleić się” m.in. ze ścięgnami, więzadłami, a nawet torebką stawową. Zmieniona tkanka blokować będzie ruchomość nerwów oraz naczyń krwionośnych, które ulegną uwięźnięciu. Będzie to przyczyną zmiany wzorców ruchowych. Nasze osobniczo indywidualne ruchu zostają zmienione, co spowoduje przeciążenia tkanek leżących nawet w znacznej odległości od blizny.
W wyniku urazu lub zabiegu chirurgicznego poza uszkodzeniem mięśnio-powięzi dojść może również do uszkodzenia zakończeń nerwowych znajdujących się w pobliżu receptorów bólowych. W takim przypadku komórki zapalne uwalniają czynniki wspierające i przyspieszające regenerację tych nerwów. Czasem jednak ta regeneracja przebiega zupełnie nie tak, jak powinna, i zakończenia nerwowe tworzą splot nazywany nerwiakiem, który bywa nadwrażliwy i wysyła sygnały bólowe z całkowicie zdrowych tkanek.
Jak pracować z blizną?
Jak widać proces tworzenia blizny jest procesem fizjologicznym, który powodować będzie jednak problemy na wielu płaszczyznach. Blizna jakościowo nigdy nie zastąpi zdrowej tkanki. Możemy jednak pracować nad tym, aby była silna, elastyczna oraz „niezależna” względem pozostałych tkanek. To wymaga pracy na wielu strukturach i głębokościach.
Wskazówki dotyczące pracy z blizną:
- Żel silikonowy do blizn: Uważany jest za pierwszą linię obrony i leczenia blizn przerostowych. Żele pomagają zmniejszyć bliznę poprzez nawodnienie i okluzję. Po zastosowaniu żelu na skórze powstaje powłoka zabezpieczająca przed utratą wody z naskórka, a składniki aktywne łatwiej przedostają się do środka. W wyniku zastosowaniu żelu silikonowego na powierzchni powstaje niewidzialna powłoka chroniąca bliznę przed czynnikami zewnętrznymi.
- Żel na bazie ekstraktu z cebuli: Kwercetyna znajduje się w ekstrakcie z cebuli – głównym składniku kremu Cepan oraz żelu Contratubex – i ma działanie przeciwzapalne i antyproliferacyjne. Preparaty uelastyczniają bliznę i zmniejszają ryzyko pojawienia się przerostów.
- Witamina E: W procesie terapii blizny bardzo istotna jest właściwa suplementacja. Istnieje wiele badań mówiących o tym, że kształtowanie blizny jest skuteczniejsze u osób, które suplementują się witaminą E. Związane jest to najprawdopodobniej ze zmniejszeniem ilości reaktywnego tlenu pojawiającego się w fazie zapalnej gojenia. Witamina E to przeciwutleniacz chroniący komórki przed starzeniem się. Poza formą syntetyczną znajdziemy ją również w oleju słonecznikowym, migdałach, orzechach laskowych oraz kiełkach i zarodkach nasion zbóż. Pamiętać należy, że przyjmując witaminy w formie syntetycznej można je przedawkować. Objawami nadmiaru witaminy E są bóle głowy, osłabienie mięśni, zmęczenie, senność oraz zaburzenia jelitowe. Dlatego też suplementację powinniśmy poprzedzić badaniami laboratoryjnymi.
- Ochrona przed słońcem: Wykazano, że promieniowanie UV zwiększa pigmentację blizn, przez co jej wygląd oraz elastyczność są gorsze. W początkowych fazach gojenia, używaj największej możliwej ochrony przeciwsłonecznej: >50 SPF.
- Kinesiotaping: Jednym ze sposobów oddziaływania terapeutycznego na blizny jest użycie technik kinesiotapingu. Stosowanie na tkankę blizny specjalistycznych plastrów możemy wprowadzić dopiero po okresie zagojenia się rany. Zbyt wczesne aplikacje mogą spowodować zaburzenie tworzenia się wiązań kolagenowych. Oddziaływanie na bliznę odbywa się poprzez jej ucisk oraz rozciągnięcie.
Kinesiotaping wspomaga normalizację napięcia mięśniowego, koryguje ułożenie skóry i powięzi (tutaj przeczytacie Czym jest powięź), likwiduje zastoje i obrzęki limfatyczne oraz zmniejsza ból i nienaturalne odczucia skórne.
Rodzaj aplikacji taśm do kinesiotapingu zależny jest od kierunku przesuwalności tkanki, kształtu blizny oraz zaburzeń które powoduje. - Terapia manualna: Jest to dla mnie najbliższa forma pracy, pozwalająca na najbardziej precyzyjne działanie na wielu poziomach tkanek. Poprzednie punkty traktowałbym raczej jako formy uzupełniające dla pracy manualnej.
Celem terapii jest likwidacja restrykcji tkankowych, a co za tym idzie odzyskanie niezależnej ruchomości poszczególnych warstw. Do podstawowych technik manualnych pracy z blizną należą: rolowanie, rozcieranie, ugniatanie oraz rozciąganie. Każdy zabieg poprzedzony musi być dokładnym wywiadem oraz analizą posturalną.
Blizna wpływa na mechanikę całego ciała dlatego tak ważna jest precyzyjna diagnostyka, która jest elementem m.in. bodyworkingu. - Edukacja: Bardzo ważnym elementem skutecznej terapii jest edukacja, stąd też powstał ten artykuł. Nikt nie zaopiekuje się Waszym ciałem tak dobrze jak Wy sami. Powyższe techniki należy uzupełnić o stretching dynamiczny, terapeutyczne pozycje ułożeniowe oraz ćwiczenia oddechowe. Dobór terapii musi być indywidualnie dostosowany dla każdego przypadku.
Nawet niewielka blizna pozostawiona bez opieki powodować będzie niekorzystne zmiany w strukturze ciała. Wpływać to będzie na jakość ruchu. Wprawdzie blizna nigdy nie będzie miała takiej jakości jak zdrowe tkanki, niemniej można ją poprawić za pomocą terapii manualnych i właściwej pielęgnacji.
Sprawdź prowadzone przeze mnie kursy
Źródło:
- Cho (2019). The Association Between Postburn Vitamin D Deficiency and the Biomechanical Properties of Hypertrophic Scars. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30806461
- Guimbertau, Armstrong (2016): Architektura żywej powięzi człowieka. S3 Publishing UK.
- Karimi, Mobayen (2013). Management of Hypertrophic Burn Scar: A Comparison between the Efficacy of Exercise-Physiotherapy and Pressure Garment-Silicone on Hypertrophic Scar https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3685163/
- Manheim (2011). Rozluźnianie mięśniowo-powięziowe. Wydawnictwo WSEiT. Poznań.
- Sang (1989). Topical silicone gel: A new treatment for hypertrophic scars. https://www.surgjournal.com/article/0039-6060(89)90143-8/abstract
- Schleip, Findley, Chaitow, Huijing (2014). Powięź. Badanie, profilaktyka i terapia dysfunkcji sieci powięziowej. Edra Urban & Partner. Wrocław.
- Sidgwick, McGeorge, Bayat (2015). A comprehensive evidence-based review on the role of topicals and dressings in the management of skin scarring. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4506744/
- Wawryków (2017). Scar after ceaseron section – possibilities of physiotherapy http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/article/view/4668